Sisi, de mythische keizerin Elisabeth van Oostenrijk (1837-1898), had een grote liefde voor dieren. Niet alleen was ze dol op paarden, ze hield ook windhonden en papegaaien. Eigenlijk wilde ze ook graag tijgers en een beer, maar daar stak de keizer een stokje voor. Ze haalde dan maar een aap in huis als speelkameraad voor dochter Valerie.

Dierenliefde was niet Sisi's enige motief om van het paleis een dierentuin te maken. Met dit soort strapatsen wilde ze de stijve hofhouding kietelen. Dat ging goed tot het aapje zich steeds beestachtiger ging gedragen. Het sprong krijsend door de kamers en deed zijn gevoeg op de grond, tot afgrijzen van de hofdames. Er ging, niet verwonderlijk, een zucht van opluchting door het kasteel toen beslist werd om het dier naar de zoo te brengen.

Tegen wil en dank

Mogelijk nog meer opschudding veroorzaakte het geschenk van de ­onderkoning van Egypte, die bij Sisi in het gevlei wilde komen: hij stuurde haar een kreupele, zwarte jongen met dwerggroei toe, vergezeld van een briefje. Hij zou het nieuwe speelkameraadje worden van Valerie.

“We weten niet veel over Rustimo”, schreef Brigitte Hamann in haar standaardbiografie Elisabeth. Kaiserin wider Willen ( Elisabeth. Keizerin tegen wil en dank , 1982). Ze wijdde slechts twee bladzijden aan hem. Met zijn roman Rustimo springt de Nederlandse auteur Lucas Zandberg, die eerder al de Sisi-roman Mijn leven is van mij (2015) schreef, nu in dat gat in de geschiedenis. Wat Hamann bovenspitte over de jongen vormt Zandbergs leidraad, maar hij vult de lacunes in het verhaal in.

In deze roman is Rustimo, anders dan bij Hamann, niet de zonderlinge figurant in het leven van de Habsburgse keizerlijke familie, maar het hoofdpersonage - zij het een tragisch personage: menselijk cadeau, ­uit­­ge­lachen en gepest door de jongens met wie hij in de klas zit, verketterd omdat hij niet katholiek is (Sisi laat hem dan maar dopen, kroonprins Rudolf wordt zijn peter), weggepromoveerd als Valerie te oud wordt om te spelen, en uiteindelijk weggestopt en vroeg gestorven in een instelling.

Tegen de achtergrond van de gebeurtenissen aan het hof (onder ­andere de zelfdoding van de kroonprins) belicht Zandberg Rustimo vanuit verschillende perspectieven. Valerie en Rudolf gaan vriendschappelijk met hem om, hofdame gravin Marie Festetics heeft het moeilijk met de jongen, en Rudolfs echtgenote, prinses Stefanie van België, behandelt hem ronduit racistisch. Maar vooral geeft Zandberg Rustimo een stem: hij komt uitgebreid aan het woord; je krijgt ook zijn visie en gedachten.

Dankzij het genre van de biofictie is Rustimo niet langer de karikatuur zoals hij uit Sisi's biografie naar ­voren komt, maar een gelaagd ­personage met complexe emoties. Heimwee en ontheemding, gevoelens voor de jonge aartshertogin, maar ook verwaandheid - hij voelt zich heel wat, ja zelfs deel van de keizerlijke familie omdat hij hen zo nabij is - en verlies van eigenwaarde.

Zandbergs roman is een ontroerend portret van een van de merkwaardigste figuren aan het Habsburgse hof. Ontluisterend ook, want uiteindelijk blijkt Rustimo niet meer geweest dan een speelgoedje, een wrange grap, Sisi's zoveelste provocatie van het protocol.

LUCAS ZANDBERGRustimo De Arbeiderspers, 304 blz., € 23,99 (e-boek € 12,99)

Een aangrijpende historische roman over een Soedanees weeskind dat als speelkameraad van de dochter van een keizer in Wenen wordt aangesteld. In 1878 ontvangt keizerin Sisi van Oostenrijk een bijzonder geschenk van de onderkoning van Egypte: een Soedanees weeskind genaamd Rustimo. Hij wordt de speelkameraad van Sisi's lievelingsdochter, Valerie, en krijgt toegang tot het keizerlijke hof. Terwijl Rustimo zijn plek probeert te vinden in deze nieuwe omgeving, ontwikkelt hij een sterke band met Valerie. Tegelijkertijd groeit de weerstand van de hovelingen tegen zijn aanwezigheid. Het verhaal is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Op heldere en invoelende toon geschreven. Lucas Zandberg (Langezwaag, 1977) is een Nederlandse schrijver. Hij schreef meerdere boeken, waaronder ‘De laatste maîtresse’* en ‘De geschiedenis van mijn onvoorstelbare ouderdom’**.